Tự Sát dưới sự Ảnh Hưởng của Truyền Thông - Từ Góc Độ Nghiên Cứu Khoa Học
Một trong những chủ đề gây tranh cãi không chỉ trong đời sống, mà ở phạm vi nghiên cứu khoa học, đó là: Tự sát dưới sự ảnh hưởng của truyền thông thông qua miêu tả hình ảnh tự sát. Một số quan điểm lập luận rằng: Cổ xúy tự sát trên truyền thông gây tác động tiêu cực đến tâm lý giới trẻ, và có nguy cơ dẫn đến hành vi tự sát. Yếu điểm của lập luận này là thiếu một căn cứ khoa học rõ ràng, và hầu hết dựa trên quan điểm cảm tính, một chiều.
Do đó, vai trò của khoa học trong đề tài tranh luận này là thiết yếu, bởi vì sự cần thiết phải thiết lập minh chứng, vừa là công cụ hỗ trợ chính sách.
HIỆU ỨNG WERTHER & PAPAGENO
Trong nghiên cứu xã hội học, “hiệu ứng Werther” mô tả hành vi tự sát theo phong trào diễn ra sau khi tiếp nhận ảnh hưởng về tự sát từ phương tiện truyền thông. Nguồn gốc cụm từ này đến từ sự kiện: Sau khi tiểu thuyết “Nỗi đau của chàng Werther” (The Sorrows of Young Werther) của Goethe xuất bản năm 1774, bởi vì sức ảnh hưởng lớn của tác phẩm, số vụ tự sát theo phong trào đột ngột tăng lên ở châu Âu.
Trái lại, “hiệu ứng Papageno” thể hiện tác động tích cực của truyền thông bằng hành động mô tả có trách nhiệm về tự tử, tăng cường nhận thức, khuyến khích tìm kiếm sự trợ giúp, giảm kỳ thị, và bác bỏ nhận thức sai lầm rằng: Tự sát là không thể ngăn ngừa được.
ẢNH HƯỞNG CỦA NỘI DUNG HƯ CẤU VÀ PHI HƯ CẤU ĐẾN RỦI RO VÀ HÀNH VI TỰ SÁT
Phân tích tổng hợp các nghiên cứu về tự sát dưới sự ảnh hưởng của truyền thông trong hơn 20 năm (1974 - 1996) đã kết luận: Có bằng chứng đáng kể về tác động của nội dung phi hư cấu (tin tức về tự sát trên báo chí, TV) đến các vụ tự sát diễn ra sau đó. Tuy nhiên, đối với nội dung hư cấu (âm nhạc, văn học, điện ảnh), các bằng chứng có nhiều mâu thuẫn. Dù vậy, nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra nguy cơ phát sinh “hiệu ứng bắt chước” từ các vụ tự tử trong nội dung hư cấu (Gould, 2006).
Pirkis & Blood phân tích 42 nghiên cứu về ảnh hưởng của tự sát đến từ nội dung phi hư cấu (tin tức, TV, sách) và kết luận: Có đủ cơ sở để khẳng định sự tồn tại của MỐI LIÊN HỆ NHÂN QUẢ giữa việc đăng tải tin tức thực tế về tự sát đối với các vụ tự sát diễn ra sau đó (Pirkis & Blood, 2001a).
Tuy nhiên, đối với nội dung hư cấu (phim, truyền hình, âm nhạc, kịch), Pirkis & Blood cũng đi đến kết luận tương tự như Gould: Không đủ bằng chứng xác định mối quan hệ nhân quả giữa nội dung hư cấu và các vụ tự tử (Pirkis & Blood, 2001b).
Đối với Internet và social media, mối quan hệ giữa nội dung liên quan đến tự sát và hành vi tự sát trở nên phức tạp và khó xác định hơn. Nghiên cứu tổng hợp của Ortiz & Khin Khin cho thấy: Videos và hình ảnh liên quan đến tự tử thường có số lượng lượt xem và bình luận cao, và các bình luận về video có thể đưa đến hành vi tự hủy hoại bản thân ở thanh thiếu niên và thanh niên. Tuy nhiên, một nghiên cứu về Twitter ở Anh sau khi một tập phim truyền hình Anh phát sóng liên quan đến tự tử lại đưa đến một kết quả khác: Mặc dù, số bình luận đề cập đến từ khóa “tự tử” đã tăng lên sau khi chương trình phát sóng, nhưng không có bằng chứng cho thấy sự gia tăng về ý định tự tử. Ngược lại, thông tin có xu hướng tạo ra hiệu ứng bảo vệ (Ortiz & Khin Khin, 2018).
13 REASONS WHY
Năm 2017, bộ phim truyền hình “13 Reasons Why (13RW)” trên Netflix đã tạo ra một sự tranh luận về mối lo ngại sự ảnh hưởng lớn của bộ phim sẽ làm gia tăng khả năng tự sát theo phong trào. “13 Reasons Why” miêu tả câu chuyện về một cô gái vị thành niên tự sát, và để lại những cuộn băng ghi âm tường thuật lại những tổn thương và những người đã đẩy cô đến quyết định kết thúc cuộc sống.
Không ngạc nhiên rằng “13 Reasons Why” đã trở thành đề tài nghiên cứu khoa học về nhiều khía cạnh khác nhau liên quan đến tự sát. Nghiên cứu tổng hợp của Miriam Posselt và cộng sự vào năm 2020 về bộ phim này đã chỉ ra nhiều kết luận quan trọng:
(1) Sau khi xem 13RW, có sự gia tăng về ý nghĩ tự tử, và hành vi liên quan đến tình tiết trong phim.
(2) Tuy nhiên, trong một nghiên cứu về mùa 2 của bộ phim, sự gia tăng ý nghĩ tự tử và rủi ro tự tử chỉ ghi nhận ở những người chỉ xem một số tập của mùa 2, so với những người đã xem toàn bộ bộ phim.
Hiệu ứng tích cực của bộ phim cũng được ghi nhận:
(1) Sau khi 13RW phát sóng, có sự gia tăng về tìm kiếm thông tin hỗ trợ phòng tránh tự tử.
(2) Những người xem toàn bộ cả hai mùa của 13RW có mức độ lạc quan cao hơn, đặc biệt ở giới nữ, giảm mức độ chấp nhận tự sát như là một giải pháp.
(3) Ngạc nhiên hơn, những người có sự gia tăng về ý nghĩ tự tử sau khi xem phim, lại có xu hướng giúp đỡ người khác trong việc phòng tránh tự sát.
(4) Những người trẻ sau khi xem phim có xu hướng mở lòng, đối thoại với người thân, gia đình, và bạn bè về suy nghĩ tự sát (Posselt et al., 2020).
Một nghiên cứu về tác động của 13RW đến tỷ lệ tự sát ở các nhóm tuổi khác nhau ở Hoa Kỳ cũng được thực hiện, dưới sự tài trợ của Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia, Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ. Nghiên cứu này cho thấy:
(1) Không có bằng chứng về sự gia tăng tỷ lệ tự sát ở lứa tuổi từ 18 trở lên, trước và sau khi bộ phim được phát hành.
(2) Đối với các bé gái trong độ tuổi 10-17, đối tượng được cho là có mức độ rủi ro cao nhất, lại không có bằng chứng gia tăng về tỷ lệ tự tử.
(3) Mặc dù chỉ ghi nhận sự gia tăng tỷ lệ tự sát ở các bé trai độ tuổi 10-17, nhưng nghiên cứu không phân loại được sự gia tăng này có phải là do 13RW hay các yếu tố khác, bởi vì nghiên cứu chỉ đo lường tỷ lệ tự sát tại thời điểm trước và sau khi phim phát sóng.
SỰ ĐỒNG THUẬN CỦA CỘNG ĐỒNG KHOA HỌC
Sau hàng chục năm nghiên cứu, cộng đồng khoa học vẫn chưa có sự đồng thuận về mức độ ảnh hưởng của “hiệu ứng Werther.” Tuy nhiên, trong các phân tích tổng hợp đã xác định có ít nhất 3 điều kiện cơ bản để ảnh hưởng đến “hiệu ứng Werther”:
(1) đặc điểm của thông điệp truyền thông;
(2) đặc điểm đối tượng tiếp nhận;
(3) và phương tiện truyền tải (Scherr & Reinemann, 2011).
Lí do vì sao khoa học vẫn chưa đạt sự đồng thuận là bởi vì một nguyên nhân rất cơ bản: Cực kỳ khó chứng minh sự tồn tại của MỐI LIÊN HỆ NHÂN QUẢ TRỰC TIẾP giữa việc thể hiện hình ảnh tự sát trên truyền thông và hành vi tự sát ở đối tượng tiếp nhận.
Bản chất của hành vi tự sát là kết quả tổng hợp đa nhân tố (văn hóa, cá nhân, gia đình, xã hội, hoàn cảnh…). Do đó, rất khó để tách rời và đánh giá sự ảnh hưởng riêng rẽ của mỗi nhân tố. Tự sát không phải là hành động nhất thiết diễn ra tức thời mà là sự tích lũy từ nhiều yếu tố cộng hưởng. Thời gian theo dõi nghiên cứu càng dài, chẳng hạn 5-10 năm, thì càng khó kiểm soát các yếu tố đó. Mối quan hệ nhân quả trực tiếp phải tồn tại trong bối cảnh đa văn hóa, đa quốc gia. Nghĩa là, chúng ta phải kiểm soát các biến số như tôn giáo, môi trường hoàn cảnh sống, và văn hóa quốc gia.
Tính khả thi của các nghiên cứu về tự sát còn vấp phải rào cản đạo đức khoa học. Chúng ta không thể đơn giản là cho các cháu thiếu niên xem những nội dung cổ xúy tự sát để nghiên cứu được. Ngay cả khi bỏ qua vấn đề đạo đức, thì các thí nghiệm như vậy cũng sẽ khó khăn do không đảm bảo tính khách quan.
Trong một số điều kiện nhất định, suy luận nhân quả có thể theo dõi được từ các nghiên cứu quan sát (observational studies), nhưng các điều kiện này cũng không dễ dàng thỏa mãn. Vì lẽ đó, các nghiên cứu quan sát về đề tài hành vi tự sát dưới sự ảnh hưởng của truyền thông thường không chứng minh được sự tồn tại của quan hệ nhân quả.
KẾT
Mặc dù mối liên hệ nhân quả trực tiếp của hành vi tự sát dưới sự ảnh hưởng của truyền thông vẫn chưa được chứng minh toàn diện, và không có sự thống nhất chung. Tuy nhiên, rủi ro tồn tại là có thật. Việc tiếp xúc với các nội dung tự sát trên truyền thông cũng không hoàn toàn mang đến tác động tiêu cực.
Đối với nội dung phi hư cấu (tin tức trên báo đài), ảnh hưởng đến hành vi tự sát là không thể phủ nhận và đây là mối nguy cơ lớn nhất vì minh chứng khoa học đã rất rõ ràng. Không chỉ WHO, mà nhiều quốc gia trên thế giới đã phát hành bộ quy tắc về tường thuật tự sát trên phương tiện truyền thông (World Health Organization & Prevention, 2017). Tuy nhiên, đây chỉ là hướng dẫn, chứ không được luật hóa, do đó việc áp dụng thực tế rất khó khăn, ngay cả đối với Hoa Kỳ.
Đối với nội dung hư cấu (phim, truyền hình, âm nhạc, kịch), mối liên hệ đến hành vi tự sát vẫn còn tranh cãi và đa chiều, tuy nhiên tính rủi ro là không thể phủ nhận. Sự tranh luận trong xã hội về đề tài này nên đi theo hướng xây dựng, cân bằng lợi ích với các quyền cơ bản và quyền tự do sáng tạo nghệ thuật, hơn là đe dọa, thanh trừng, tẩy chay, hay cấm đoán. Hành vi tự sát dưới sự ảnh hưởng của truyền thông cần phải được phân tích từ góc độ quản trị rủi ro, và khuyến khích các hiệu ứng tích cực từ việc thể hiện nội dung liên quan đến tự sát một cách có trách nhiệm.
Sử dụng một nghệ sĩ, hay một tác phẩm nghệ thuật làm “oan dương (scapegoat)” để quy kết toàn bộ trách nhiệm, mà không nhìn thẳng vào mọi khía cạnh, và bản chất phức tạp của hành vi tự sát sẽ chỉ thể hiện sự bất lực của tư duy xã hội.
Giải pháp luôn tồn tại, chỉ là chúng ta có bằng lòng để cảm tính lấn át tư duy hay không mà thôi. Sự phán xét văn minh cần cái đầu lạnh, và trái tim nóng.
Ảnh minh họa: pixabay.com
References
Bridge, J. A., Greenhouse, J. B., Ruch, D., Stevens, J., Ackerman, J., Sheftall, A. H., Horowitz, L. M., Kelleher, K. J., & Campo, J. V. (2019). Association Between the Release of Netflix’s 13 Reasons Why and Suicide Rates in the United States: An Interrupted Times Series Analysis. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 59(2). https://doi.org/10.1016/j.jaac.2019.04.020
Gould, M. S. (2006). Suicide and the Media. Annals of the New York Academy of Sciences, 932(1), 200–224. https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.2001.tb05807.x
Ortiz, P., & Khin Khin, E. (2018). Traditional and new media’s influence on suicidal behavior and contagion. Behavioral Sciences & the Law, 36(2), 245–256. https://doi.org/10.1002/bsl.2338
Pirkis, J., & Blood, R. W. (2001a). Suicide and the Media. Crisis, 22(4), 146–154. https://doi.org/10.1027//0227-5910.22.4.146
Pirkis, J., & Blood, R. W. (2001b). Suicide and the Media. Crisis, 22(4), 155–162. https://doi.org/10.1027//0227-5910.22.4.155
Posselt, M., McIntyre, H., & Procter, N. (2020). The impact of screen media portrayals of suicide on viewers: A rapid review of the evidence. Health & Social Care in the Community. https://doi.org/10.1111/hsc.13112
Scherr, S., & Reinemann, C. (2011). Belief in a Werther Effect: Third-Person Effects in the Perceptions of Suicide Risk for Others and the Moderating Role of Depression. Suicide and Life-Threatening Behavior, 41(6), 624–634. https://doi.org/10.1111/j.1943-278x.2011.00059.x
World Health Organization, & Prevention, I. A. for S. (2017). Preventing suicide: a resource for media professionals. Apps.who.int. https://apps.who.int/iris/handle/10665/258814