Rủi Ro Nhiễm Sars-cov-2 Sau Tiêm Chủng
Hôm bữa có bạn hỏi mình về tỷ lệ lây nhiễm giữa người chưa tiêm chủng, người tiêm đã tiêm một mũi, và người đã tiêm chủng đầy đủ. Mình sẽ tiếp cận câu hỏi này từ góc độ xác suất và rủi ro.
"Hiệu quả phòng ngừa nhiễm SARS-COV-2 của vaccine" VÀ "biến cố nhiễm SARS-COV-2" LÀ HAI VẤN ĐỀ KHÁC NHAU
Bản chất con số hiệu quả vaccine thì mình đã viết ở: https://bit.ly/2PKlgxF
Việc bạn nhiễm hay không (tức "biến cố nhiễm SARS-COV-2") sẽ phụ thuộc vào 2 yếu tố:
- Hiệu quả phòng ngừa nhiễm của vaccine
- Rủi ro phơi nhiễm
Ví dụ dễ hình dung là việc lưu thông trên đường phố:
- Việc bạn tiêm vaccine có hiệu quả bảo vệ cao hay thấp cũng tương tự như bạn đội mũ bảo hiểm chất lượng tốt hay dở. Đội mũ tốt thì cùng lắm trẹo cổ, đội mũ dỏm thì xì sọ.
- Rủi ro phơi nhiễm ở đây là: bạn lái xe máy có thường xuyên không? Bạn có hay đánh võng, lạng lách? Đường bạn đi có nhiều hung thần xa lộ không? Có nhiều ninja lead không? Có nhiều ổ gà, ổ trâu? Mật độ giao thông? Hệ thống cảnh báo và chiếu sáng etc...
Xác suất nhiễm SARS-COV-2 sau tiêm chủng là bao nhiêu?
Giả sử tiêm một loại vaccine hiệu quả ngừa nhiễm 95%, và trong điều kiện lý tưởng, hiệu quả ngay lập tức và vĩnh viễn. Mỗi ngày trong cuộc đời, rủi ro phơi nhiễm là như nhau và không đổi. Vậy, xác suất bạn nhiễm SARS-COV-2 trong vòng 30 ngày sau tiêm là bao nhiêu?
- Xác suất không nhiễm SARS-COV-2 trong vòng 30 ngày là: 0.95 ^ 30 ≈ 21%
- Nghĩa là, xác suất bị nhiễm trong vòng 30 ngày sau tiêm lên đến 79% (= 1 - 0.21)
Nói cách khác, hiện tượng "mới tiêm phòng được 1 tuần đã dương tính," hoặc "tiêm đầy đủ vẫn nhiễm" là CHUYỆN HẾT SỨC BÌNH THƯỜNG VÀ HIỂN NHIÊN. Tuy nhiên, những kiểu giật tít câu view như vậy lại hết sức ảnh hưởng đến tâm lý người dân trong xã hội về việc chấp nhận vaccine.
Như trong ví dụ trên, hiệu quả vaccine vẫn cao, và điều người ta nói đến chỉ là "biến cố nhiễm SARS-COV-2."
Các yếu tố ảnh hưởng rủi ro phơi nhiễm SARS-COV-2
- Nghề nghiệp: Dễ thấy nhất là lực lượng y tá, bác sĩ tuyến đầu. Vì rủi ro phơi nhiễm rất cao, liên tục hằng ngày, nên thường ở các studies nghiên cứu hiệu quả vaccine ở lực lượng tuyến đầu, chúng ta sẽ thấy hiệu quả thực tế nó sẽ thấp hơn so với trong dân số chung.
- Thu nhập, địa vị kinh tế: Giàu thì ở nhà cũng không lo chết đói, sống ở các khu dân cư tương đối biệt lập. Do đó, rủi ro phơi nhiễm thấp hơn nhà nghèo, sống chật chội, phải lao ra đường mưu sinh, tập trung ở nơi có mật độ dân cư cao.
- Trình độ học vấn: Cập nhật tri thức mới, biết cách tự bảo vệ thì rủi ro phơi nhiễm thấp hơn là việc "nghiên cứu khoa học bằng Youtube."
- Mật độ bao phủ vaccine cao: Sống ở nơi 80% dân số đã tiêm chủng thì rủi ro phơi nhiễm thấp hơn.
- Chủng virus lưu hành trong cộng đồng: Hiệu quả vaccine bảo vệ chủng mới thế nào? Mức độ lây nhiễm của virus (R0) cao hay thấp?
- Mức độ tiếp cận vaccine: Loại vaccine, tiêm chủng có đúng lịch, đủ liều không?
- Hành vi cá nhân: "Có vax Mỹ mới tiêm, vax Tàu thì tẩy chay", không 5K thì rủi ro phơi nhiễm cao hơn.
- Và các yếu tố khác…
TÓM LẠI: CHO DÙ BẠN TIÊM VAX MỸ HAY VAX TÀU, BIẾN CỐ NHIỄM SẼ ĐƯỢC QUYẾT ĐỊNH PHẦN LỚN BỞI RỦI RO PHƠI NHIỄM.
Nếu tiêm vaccine rồi cũng vẫn bị nhiễm, vậy thì lập luận: "Tiêm chủng không bảo vệ người xung quanh" là đúng hay sai?
Fact: Hiệu quả ngừa nhiễm của vaccine giảm dần theo thời gian.
Chúng ta có bằng chứng rằng: Tải lượng virus ở người nhiễm chủng Delta là như nhau ở nhóm người không tiêm vaccine, và nhóm đã tiêm vaccine (Riemersma et al., 2021). Tuy nhiên, người được tiêm chủng đầy đủ bị nhiễm biến thể Delta có tải lượng virus giảm nhanh hơn, thời gian phát tán virus trong khi nhập viện ngắn hơn so với người không tiêm chủng (Chia et al., 2021).
Mặc dù cả hai studies đều có mẫu nhỏ, và nhiều vấn đề ở study design, đây là hai bằng chứng mới nhất chúng ta có thể có: Dù tải lượng virus như nhau, nhưng ở nhóm đã tiêm chủng, chúng ta thấy tải lượng virus giảm nhanh hơn, thời gian ngắn hơn.
Do đó, tiêm chủng vẫn bảo vệ những người xung quanh (không tuyệt đối), và mức độ bảo vệ cũng giảm dần theo thời gian.
Như phân tích ở trên, chúng ta cũng thấy: mật độ bao phủ vaccine cao dẫn đến giảm rủi ro phơi nhiễm.
Đã tiêm chủng thì rủi ro nhập viện, tăng nặng, và tử vong cũng thấp hơn. Việc bạn không nhập viện, không tạo gánh nặng y tế, và không chiếm chỗ giường bệnh, máy thở cũng là một hành động gián tiếp có ích cho xã hội.
Tiêm chủng, không 100% tuyệt đối, nhưng nó vẫn mang lại lợi ích bảo vệ cả trực tiếp lẫn gián tiếp cho những người xung quanh.
Tóm lại, thay vì chăm chăm vào việc đánh giá đúng/sai cho lập luận trên (mà tôi cho là vô nghĩa), chúng ta nên nhìn nhận đúng hơn: đâu là điểm mạnh/yếu của tiêm chủng đối với trong tổng thể của chính sách phòng ngừa bệnh tật.
Có một cách tốt hơn tiêm chủng, và hoàn hảo tuyệt đối phòng ngừa Covid-19. Cách đó là: ĐỪNG THỞ NỮA.
References
Photo: "Syringe and Vaccine" by NIAID is licensed with CC BY 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by/2.0/
Chia, P. Y., Ong, S., Chiew, C. J., Ang, L. W., Chavatte, J. G., Mak, T. M., Cui, L., Kalimuddin, S., Chia, W. N., Tan, C. W., Chai, L. Y. A., Tan, S. Y., Zheng, S., Lin, R. T. P., Wang, L., Leo, Y.-S., Lee, V. J., Lye, D. .Chien, & Young, B. E. (2021). _Virological and serological kinetics of SARS-CoV-2 Delta variant vaccine-breakthrough infections: a multi-center cohort study_. https://doi.org/10.1101/2021.07.28.21261295
Riemersma, K. K., Grogan, B. E., Kita-Yarbro, A., Jeppson, G. E., O’Connor, D. H., Friedrich, T. C., & Grande, K. M. (2021). _Vaccinated and unvaccinated individuals have similar viral loads in communities with a high prevalence of the SARS-CoV-2 delta variant_. https://doi.org/10.1101/2021.07.31.21261387