Khủng hoảng thiếu điện ở Trung Quốc
Khi Trung Quốc rơi vào khủng hoảng thiếu điện, mấy bạn học giả người Úc lao nhao: Sự bi đát hiện tại là do lệnh cấm than Úc. Sai lầm.
Lệnh cấm nhập khẩu than Úc từ tháng 10/2020 thực tế rất ít ảnh hưởng đến nhu cầu sản xuất điện than của Trung Quốc, bởi vì:
Loại than Trung Quốc chủ yếu nhập từ Úc là than cốc (metallurgical coal), nguyên liệu đầu vào cho ngành luyện kim (Rogers, 2020)
Đối với than nhiệt điện (thermal coal), trung bình năm, ước tính Úc xuất khẩu sang Trung Quốc 40-50 triệu metric tons (mt) (Hui, 2021)
Trong khi đó, mức tiêu dùng than nhiệt điện của Trung Quốc trong năm 2020 là khoảng 5 tỷ mt (Liau et al., 2021)
Nghĩa là, than nhiệt điện của Úc chỉ chiếm khoảng 1-2% nhu cầu Trung Quốc.
Nguồn than nhiệt điện của Trung Quốc: sản xuất nội địa và nhập khẩu từ Indonesia, Nga. Không nhập than Úc thì đơn giản chỉ là tăng nhập từ Indonesia, Nga, Nam Phi, và Hoa Kỳ.
1/ Chính sách vĩ mô
Nguyên nhân chính của khủng hoảng năng lượng hiện nay ở Trung Quốc nằm ở chính sách chuyển đổi năng lượng quốc gia.
Theo mục tiêu kế hoạch 5-năm lần thứ 14 (2021-2025), Trung Quốc sẽ đạt mức cao nhất về lượng khí thải carbon dioxide trước năm 2030 và đạt mức độ trung tính carbon trước năm 2060.
Từ 2017, Bắc Kinh đã đặt mục tiêu vào năm 2020:
Hạn mức tiêu thụ năng lượng toàn quốc là 5 tỷ tấn than (riêng nguồn than trong nước chiếm 4 tỷ), 200 triệu tấn dầu thô, và 220 tỷ mét khối khí thiên nhiên
Mức tiêu thụ điện toàn xã hội: 6.8 - 7,2 nghìn tỷ kWh
Nguồn: (Xinhua, 2017)
Song song với cải cách luật Năng lượng, luật Than đá, Trung Quốc bắt đầu triển khai hệ thống cảnh báo rủi ro quy hoạch và xây dựng điện than (National Energy Board, 2020) đối với các tỉnh thành. Một yếu tố nữa là Bắc Kinh nỗ lực hạn chế tiêu thụ than bằng cách kiểm soát số lượng các nhà máy than có quy mô nhỏ vào năm 2021, bao gồm cả việc đóng cửa và tích hợp các nhà máy lạc hậu (Liau et al., 2021)
Hệ quả: Toàn Trung Quốc lao vào cuộc đua đầu tư năng lượng sạch, công nghệ xanh. Các tỉnh thành thi đua giảm công suất điện than, giảm khí thải. Tại cấp độ quốc tế, đây là cuộc đua công nghệ xanh với Hoa Kỳ (Smith, 2021)
Sản lượng than nhiệt nội địa tăng hằng năm cũng không giải quyết được vấn đề thiếu điện (Cang & Murtaugh, 2021), bởi vì:
Hạn ngạch sản xuất than
Giới hạn về công suất đối với các nhà máy điện than hiện tại
Sản lượng điện từ các nguồn nhiên liệu sạch như điện mặt trời, điện gió vẫn chưa đủ bù đắp cho phần thiếu hụt
Giới hạn về năng lực tích trữ điện năng. Khủng hoảng điện dẫn đến tăng nhu cầu tích trữ điện, do đó cũng làm tăng giá nguyên liệu sản xuất thiết bị trữ điện, điển hình là giá lithium & cobalt.
2/ Yếu tố trong nước
Sự phục hồi sau đại dịch của Trung Quốc là điển hình của mô hình phục hồi chữ V: Nhu cầu bị kìm hãm, giới hạn sau dịch có cơ hội bùng nổ, tạo ra demand-shock (sốc cung) đối ngành điện:
Năng lực sản suất của Trung Quốc hồi phục vượt mức trước dịch. Caixin Manufacturing PMI tháng 8/2020 đạt 52.8 điểm, cao nhất trong vòng 9 năm.
Nhu cầu điện tiêu dùng cũng phục hồi và gia tăng trở lại.
Sản lượng điện của Trung Quốc tăng 13% trong tám tháng đầu năm 2021 so với cùng kỳ năm ngoái (Kemp, 2021).
Ngoài nhu cầu điện biến động lớn, các yếu tố khác cũng ảnh hưởng đến tình trạng thiếu điện:
Sản lượng thủy điện thực tế ở mức thấp nhất kể từ năm 2018. Trong khi đó, sản lượng khai thác than chỉ tăng 6% so với năm 2020 (Kemp, 2021), thấp hơn nhu cầu tiêu dùng điện thực tế.
Yếu tố vùng: Gần tháng 9, các tỉnh phía Bắc Trung Quốc bắt đầu trữ than để đảm bảo nhu cầu điện cho mùa lạnh.
Hiển nhiên là, trong điều kiện hiện tại:
Giá than trong nước tăng
Giá than và giá xăng dầu thế giới cũng tăng
3/ Yếu tố ngành
Khi nguồn cung than nhiệt điện thiếu thì lượng than tồn kho của các nhà máy nhiệt điện giảm. Giảm thì phải mua thêm. Mua than đắt thì phải tăng giá điện.
Vấn đề là: Chính phủ kiểm soát giá bán điện, chưa hoàn toàn theo định hướng thị trường.
Lỗ quá thì làm gì? Tạm thời đóng cửa, ngừng sản xuất điện. Thực tế, hiện tượng các công ty điện than thua lỗ ở Trung Quốc đã bắt đầu từ những năm 2015-2016.
Ngoài giá than làm cho giá thành sản xuất điện than tăng, các yếu tố khác:
- Xu hướng chuyển đổi năng lượng, phong trào cải cách bảo vệ môi trường toàn quốc làm nhu cầu sử dụng điện than giảm. Nhu cầu tiêu dùng giảm thì nhà máy điện than có nguy cơ hoạt động dưới công suất mục tiêu.
- Cải cách luật Năng lượng, luật Than đá làm cho chi phí đầu tư nhà máy nhiệt điện than tăng so với trước.
- Siết tín dụng đối với các nhà máy điện than
Do đó, Trung Quốc đã bắt đầu cân nhắc tăng giá điện cho sản xuất và tiêu dùng để cứu ngành điện than (Liu, 2021).
KẾT
Các nguồn năng lượng sạch, cũng như công nghệ lưu trữ năng lượng của Trung Quốc vẫn chưa đủ phát triển để phá vỡ sự phụ thuộc vào các nguồn nhiên liệu truyền thống.
Khủng hoảng điện cũng là hệ quả của tư duy nóng vội thực hiện "mục tiêu kép": vừa muốn phát triển sản xuất, vừa muốn thân thiện môi trường. Nó còn phản ánh một tư duy rất sơ khai: Nếu muốn giảm thải carbon, muốn đạt mục tiêu trung tính carbon, thì cũng đồng nghĩa với việc loại bỏ vai trò "điện than."
Hệ quả thứ hai đó là sự can thiệp quá sâu của chính quyền bằng các chính sách kiểm soát kinh tế trong ngành điện than, và ngành khai thác than dẫn đến một hiện tượng rất điển hình: Cầu co giãn, nhưng cung gần như không co giãn (inelastic supply). Ngoài việc làm cho giá nguyên liệu và giá thành điện than tăng, chính sách can thiệp cũng đã gián tiếp khiến cho thị trường thất bại trong việc điều tiết cung cầu. Khi thị trường thất bại thì ngành nhiệt điện than sẽ tiếp tục lệ thuộc vào sự can thiệp của chính phủ (feedback loop).
Cùng với xu hướng chuyển đổi năng lượng của Trung Quốc, khủng hoảng thiếu điện hiện nay ở Trung Quốc không phải là hiện tượng nhất thời, mà sẽ còn tiếp diễn.
References
Cang, A., & Murtaugh, D. (2021, October 1). China’s Coal Miners Told to Produce Even If They’re Over Quotas. Bloomberg.com. https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-10-01/china-s-coal-miners-told-to-produce-even-if-they-re-over-quotas
Hui, M. (2021, August 26). China’s boycott of Australian coal has been good for India. Quartz; Quartz. https://qz.com/2051594/chinas-boycott-of-australian-coal-has-been-good-for-india/
Kemp, J. (2021, September 28). Column: China’s widening electricity crisis caused by coal shortage. Reuters. https://www.reuters.com/business/energy/chinas-widening-electricity-crisis-caused-by-coal-shortage-kemp-2021-09-28/
Liau, N., Yep, E., & Zhou, O. (2021, April 23). China to curb coal demand growth in economic plans as part of climate targets. Www.spglobal.com. https://www.spglobal.com/platts/en/market-insights/latest-news/electric-power/042321-china-to-curb-coal-demand-growth-in-14th-5-year-plan-reduce-further-in-15th-plan
Liu, J. (2021, September 29). China Considers Hiking Industrial Power Prices to Ease Supply Crunch. Bloomberg.com. https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-09-29/china-mulls-hiking-industrial-power-prices-to-ease-supply-crunch
National Energy Board. (2020, February). 国家能源局关于发布2023年煤电规划建设风险预警的通知---国家能源局. Www.nea.gov.cn. http://www.nea.gov.cn/2020-02/26/c_138820419.htm
Rogers, J. (2020, October 12). China Bans Australian Coal Imports as Political Relations Sour. Bloomberg.com. https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-10-12/china-bans-australian-coal-imports-as-political-relations-sour
Smith, E. (2021, April 1). U.S. and China’s next economic battle will be over climate change, experts say. CNBC. https://www.cnbc.com/2021/04/01/us-and-chinas-next-economic-battle-will-be-over-climate-change-experts-say.html
Xinhua News Agency (新华社). (2017, January). 2020年我国能源消费总量将控制在50亿吨标准煤以内 _ 滚动新闻 _中国政府网. Www.gov.cn. http://www.gov.cn/xinwen/2017-01/17/content_5160721.htm