Phận nghèo da trắng trên đất Mỹ - Từ sách đến phim
Một trong những di sản của lịch sử phân biệt chủng tộc và giai cấp ở Hoa Kỳ đó là kho tàng từ ngữ phong phú về đặc trưng hóa những nhóm chủng tộc và các cộng đồng dân cư. Tất nhiên phần lớn từ ngữ này có tính chất kì thị. Để nói về tất cả thì có lẽ chúng ta cần vài ba cuốn sách.
Chẳng hạn như trên đường phố Honolulu, thỉnh thoảng tôi vẫn hay bị gọi là Jap (một từ miệt thị người Nhật trên đất Mỹ xuất hiện từ thời thế chiến II) bởi vì họ nghĩ tôi là Nihonjin. Hoặc, chẳng hạn như khi kì thị những người da màu nhưng tính cách giống da trắng, thì người ta hay gọi họ bằng banana, coconut, apple, hay Oreo. Barack Obama cũng từng bị gọi là Oreo bởi vì, theo như Joe Biden đã từng lỡ lời miêu tả: “you got the first mainstream African-American who is articulate and bright and clean and a nice-looking guy.”
Người da trắng bị cho là nghèo, lạc hậu, quê mùa cũng không phải là ngoại lệ. Chúng ta có “hillbilly” ám chỉ những người nông thôn miền núi, hay “redneck” hoặc “cracker” để chỉ người nghèo ở các bang miền Nam. Một từ rất nặng nề khác là “white trash.” Sự phân biệt giai cấp và phân tầng xã hội giữa những người da trắng ở Hoa Kỳ được sử gia người Mỹ Nancy Isenberg miêu tả rất cụ thể trong cuốn “White Trash: The 400-Year Untold History of Class in America,” mà cá nhân mình cho là đáng phải đọc nếu bạn quan tâm về cấu trúc xã hội đa dạng của Hoa Kỳ.
Mùa dịch năm nay vô tình cho mình nhiều thời gian hơn để đọc lại những cuốn sách mà mình còn để dang dở, trong đó có “Hillbilly Elegy.” Và cũng một sự tình cờ nữa, đó là phiên bản điện ảnh của cuốn sách cũng được công chiếu trên Netflix trong năm nay. Sau khi xem bản phim thì mình hiểu vì sao giới phê bình phim đánh giá thấp bộ phim này, bởi vì bản phim chỉ tập trung vào yếu tố gia đình, không bao quát được yếu tố phê bình chính trị và xã hội như bản sách. Dù vậy, mình vẫn khuyên mọi người nên xem cả bản phim bởi vì Amy Adams quá xuất thần trong vai diễn người mẹ tâm lý bất ổn định, xứng đáng một vị trí trong danh sách đề cử giải Best Actress của Oscars 2021.
Hillbilly Elegy là hồi ký của James David Vance xuất thân từ một gia đình nông thôn nghèo ở Jackson (Kentucky), ít học cho đến khi anh gia nhập lính thủy quân lục chiến và rồi trở thành tiến sĩ Luật tại Yale Law School. Gia đình ba thế hệ của Vance xuất thân từ miền đồi núi của dãy Appalachia, một dãy núi dài ở phía đông Bắc Mỹ nằm tại 24 bang của Hoa Kỳ và Canada. Sự tiếp xúc của nền văn hóa truyền thống Appalachia với khu vực Great Lakes (Ngũ đại hồ), một trong những vùng trung tâm công nghiệp lớn nhất Bắc Mỹ đã tạo ra những mâu thuẫn và chuyển biến sâu sắc về đời sống tâm lý xã hội của cộng đồng người da trắng nông thôn miền núi mà thế giới văn minh gọi họ bằng từ ngữ có tính mỉa mai, “hillbillies.” Khi những tập đoàn công nghiệp Nhật Bản như Honda, Kawasaki đầu tư vào vùng công nghiệp ở các bang Rust Belt, gia đình James chuyển đến Middletown (Ohio) để đón lấy cơ hội nghề nghiệp, và trở thành một bộ phận của tầng lớp trung lưu.
Thế nhưng sự tương phản về giá trị cộng đồng truyền thống với sự thực dụng chốn đô thị, sự phân biệt giai cấp giữa chính những người da trắng với nhau, sự bất bình đẳng về thu nhập và chính sách xã hội, sự mất niềm tin vào hệ thống chính trị đã biến những người Appalachia hào sảng, phóng khoáng trở thành những “người da trắng giận dữ.”
Đây cũng là những người mà chính công nghiệp hóa, toàn cầu hóa đã mang lại cơ hội đổi đời cho họ. Và cũng chính toàn cầu hóa đã lấy đi công việc của họ. Họ bị tách biệt khỏi xã hội hiện đại, cùng với nghèo đói, ly hôn, và nghiện ngập. Khi con người ta rơi vào cảm giác bất lực không thể quyết định được vận mệnh của mình, họ thường có xu hướng quy trách nhiệm lên tất cả trừ bản thân họ. Đó là những yếu tố khiến cho cộng đồng Appalachia xoay chuyển thái độ chính trị từ việc ủng hộ đảng Dân Chủ sang bỏ phiếu cho Cộng hòa. Nó cũng lí giải phần nào vì sao Donald Trump chiến thắng trong cuộc bầu cử 2016.
Xuyên suốt hành trình của James còn là sự đối mặt với sự phân biệt giai cấp giữa tầng lớp tinh hoa và những người nghèo, đặc biệt là khi theo học ở Yale. Đó là những người mà có thể da đen, da trắng, Do Thái, hoặc Hồi giáo, hoặc có thể là bất kỳ ai, nhưng đều có điểm chung là xuất thân từ những gia đình không bao giờ lo nghĩ về tiền. Đây cũng là thời điểm James bắt đầu nhận ra giá trị của các mối quan hệ xã hội, khác với lúc còn nhỏ khi James vẫn nghe ông bà dạy bảo rằng chỉ cần chăm chỉ là có thể thay đổi vận mệnh đời mình. Là một hillbilly ở Yale cũng mang đến những câu hỏi về danh tính và sự tồn tại: Bạn là ai trong cuộc đời này.
“Hillbilly Elegy” không đơn thuần nói về cuộc sống của người nghèo da trắng ở Mỹ. Nó còn là nói về những quyết định trong cuộc đời chúng ta. Bạn chọn đi lính hay chọn đi học. Bạn chọn sự nghiệp hay bạn chọn ở bên người vợ tương lai của mình. Bạn chọn theo ở với mẹ hay ở với bà ngoại. Bạn chọn quay lại quê nhà đỡ đần cho người mẹ của mình hay bạn chọn một buổi tiệc quan trọng với sự nghiệp tương lai của mình. Bạn chọn nghề bạn yêu thích nhưng lương quá thấp hay lương cao nhưng nhàm chán. Bạn chọn vote cho Hillary hay Trump, hay cuối cùng là một đảng thứ ba. Bạn chọn đối diện với tuổi thơ không mấy đẹp đẽ hay bạn chọn cách xóa nó đi và trở thành một người khác…
Bài gốc đã đăng trên Facebook (16/12/2020): https://bit.ly/3S6DB4Q
Xứng đáng 1 like