Tự chủ công nghệ để tránh nghèo hóa vì bệnh tật
1. Gần một tháng trở lại đây, khi vaccine ngoại được triển khai rộng rãi, thái độ của người dân đối với bệnh Covid-19 đã thay đổi, thì người ta không còn nhắc nhiều về vaccine nội Nanocovax, Covivac như hai tháng trước đây. Tình trạng này thì mình đã gợi ý từ tháng 6 rồi [https://bit.ly/2X3TFe1 ]. Đáng nhẽ ra, Covid-19 nên là một sự cảnh báo để Việt Nam nhìn nhận lại thực trạng phát triển của ngành công nghệ sinh học, đặc biệt là trong Y dược. Thay vì mô hình hợp tác công tư để phát triển vaccine (như chính phủ Hoa Kỳ, Đức đã tài trợ cho J&J, Moderna, Pfizer-BioNTech, hay Novavax), Nanocovax hầu như thuần túy là sản phẩm nội địa dựa trên năng lực tư nhân. Còn Covivac là vaccine công nghệ Mỹ, chỉ là sản xuất tại Việt Nam, và được các trường đại học Hoa Kỳ không thu phí bản quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ.
2. Mặc dù nhược điểm của vaccine Tàu là hiệu quả thấp, không thể phủ nhận chiến lược tự chủ và xuất khẩu vaccine của Trung Quốc cực kỳ thành công, bất chất tư tưởng bài-Tàu và chính sách tuyên truyền của phương Tây. Trung Quốc vẫn là nước sản xuất vaccine Covid-19 nhiều nhất thế giới. Dự đoán đến cuối năm 2021, vaccine Trung Quốc chiếm 47% sản lượng toàn thế giới (Song, 2021). COVAX đã ký thỏa thuận mua trước gần 1 tỷ liều vaccine Covid-19 với các nhà sản xuất Trung Quốc (Siqi & Shumei, 2021).
3. Không chơi với vaccine Tàu thì chơi với vaccine Tây. Tuy nhiên, chơi với vaccine Tây là một cuộc chơi tốn kém và bị động. Nguồn tài trợ COVAX hết sức bị động, phụ thuộc vào tốc độ giải ngân của các nước giàu. Ví dụ: Hoa Kỳ cam kết tài trợ 800 triệu liều vaccine cho COVAX. Tuy nhiên, hiện chỉ mới khoảng 100 triệu liều đã được chuyển giao đến các quốc gia. Đây là một trong những lí do dẫn đến tình trạng khan hiếm vaccine tại Việt Nam trong ngắn hạn mà mình đã phân tích trước đây (link: https://bit.ly/3foGFpL ), dù rằng Chính phủ Việt Nam không hề chậm trễ trong việc tiếp cận nguồn vaccine.
Lí do thứ hai của sự bị động này đó là các hãng dược lớn như Pfizer, Moderna, J&J, Novavax không có động lực để bán cho Chính phủ Hoa Kỳ để sử dụng làm nguồn vaccine tài trợ. Nếu bán cho chính phủ Hoa Kỳ, các hãng sẽ phải bán gần với giá vốn. Trong khi đó, các hãng có thể deal trực tiếp với chính phủ các nước khác với giá cao hơn. Tình trạng này mình đã phân tích trước đây: https://bit.ly/3mnv8uD . Đây là lí do vì sao việc tự do hóa hoạt động nhập khẩu vaccine là không thể thành hiện thực vì: (1) Hành vi của các nhà sản xuất vaccine không khuyến khích sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân; và (2) Chi phí xã hội gánh sẽ lớn hơn.
4. Thuốc điều trị Covid-19 cũng tương tự. Đối với một căn bệnh lây nhanh như Covid-19, một liệu trình điều trị bằng thuốc molnupiravir tại mức giá $700 (ở Mỹ) sẽ lập tức dẫn đến tình trạng nghèo hóa vì Covid-19 đối với một hộ gia đình trung lưu ở Việt Nam. Tuy nhiên, nếu Việt Nam có khả năng sản xuất phiên bản thuốc gốc (generic drug) của molnupiravir, giá một liệu trình điều trị sẽ chỉ khoảng 100,000 đồng (Barber & Gotham, 2021).
Tuy nhiên, miễn giảm giá thuốc không nhất thiết dẫn đến giảm chi phí điều trị bệnh. Đây là bài học mà thế giới đã rút ra từ cuộc chiến chống bệnh lao. Do đó, hiện nay ở Việt Nam, việc điều trị lao phổi là miễn phí để tránh tình trạng nghèo hóa do lao.
5. Hiện trạng này ở Việt Nam cũng tương tự Trung Quốc mấy năm trước. Một phim điện ảnh trào phúng rất hay của Trung Quốc mà mình từng xem là "Tôi không phải Thần Dược." Phim kể về một anh chàng loser toàn tập họ Trình có bố bị mắc bệnh bạch cầu dòng tủy mãn tính (CML, một bệnh ung thư máu). Thuốc cho bệnh này là thuốc ngoại nhập và hãng dược thao túng thị trường Trung Quốc, dẫn đến giá thuốc không thể kham nổi đối với người nghèo, và cũng không được bảo hiểm y tế chi trả. Vì điều này, họ Trình buôn lậu thuốc gốc từ Ấn Độ và bán lại. Từ chỗ bán để kiếm lời, anh dần chấp nhận bán dưới giá vốn. Điều này khiến họ Trình trở thành Robin Hood của người nghèo mắc ung thư máu. Kết cục họ Trình chịu án 5 năm vì tội buôn lậu. Từ vụ án, thuốc điều trị ung thư máu đã được đưa vào danh mục chi trả của bảo hiểm y tế.
6. Trong phim đó có một câu: "Tôi bán thuốc bao năm nay, phát hiện chỉ có một loại bệnh. Đó là bệnh nghèo. Bệnh này không có thuốc chữa. Muốn cũng không trị được." Muốn tránh nghèo hóa vì bệnh tật, và giảm chi phí chung toàn xã hội thì chỉ có con đường tự chủ về thuốc, về công nghệ y tế.
References
Barber, M., & Gotham, D. (2021). Estimated cost-based generic prices for molnupiravir for the treatment of COVID-19 infection. https://scholar.harvard.edu/files/melissabarber/files/estimated_cost-based_generic_prices_for_molnupiravir_for_the_treatment_of_covid-19_infection.pdf
Our World in Data. (2021, October 29). COVID-19 vaccine doses donated to COVAX. Our World in Data. https://ourworldindata.org/grapher/covax-donations?country=FRA~ESP~SWE~USA~CAN~NOR~NZL~GBR~DNK~CHE~ITA~DEU~PRT~ARE~BEL~European+Union~JPN~NLD~FIN~HKG~IRL
Siqi, C., & Shumei, L. (2021, October 29). Exclusive: China plays a key role in equitable COVID-19 vaccine access: Gavi Board chairman - Global Times. Www.globaltimes.cn. https://www.globaltimes.cn/page/202110/1237600.shtml
Song, W. (2021, October 9). Covid-19 vaccines: Has China made more than other countries combined? BBC News. https://www.bbc.com/news/58808889