Chùa Việt ở Bangkok

Hôm nay là Ngày Phật Đản bên Thái Lan, tuần trước thì mình đã có viết về Phật giáo ảnh hưởng đến tư tưởng vương quyền ở Thái, còn tuần này thì mình muốn viết một tí về chùa Việt ở Bangkok.

Bản thân mình là người vô thần, tuy nhiên mình cũng thường tham quan chùa, nhà thờ, và đền thờ của các tôn giáo khác nhau. Lịch sử kinh tế chính trị không thể tách rời lịch sử tôn giáo. Từ góc độ khoa học, tôn giáo là một trong các nhân tố ảnh hưởng hành vi kinh tế. Do đó, mặc dù mình không phải là người hiểu biết về tôn giáo, mình vẫn trân trọng các giá trị nhân văn mà các triết lý tôn giáo mang đến cho nhân loại. Vô thần luận không nên được hiểu theo lối tư duy nhị nguyên, bác bỏ vai trò của tôn giáo.

Có một chuyện khá thẹn lúc mình ở bên Thái: Có lần, mình khoe với “người cũ” rằng mình có biết một ngôi chùa Việt ở Bangkok, và mình muốn dẫn bạn ấy đi tham quan (vì người Thái rất hay đi chùa). Khổ là mình lại tưởng tên chùa là chùa Tư Tế, nên cứ mặc sức ba hoa. Cho đến khi biết tên chùa đúng là: chùa TỪ TẾ thì mình ngượng không biết để đâu cho hết.

Dù chỉ là một ngôi chùa Việt nhỏ nằm trong khu buôn bán sầm uất ở Chinatown, chùa Từ Tế gắn liền với một dấu ấn lịch sử: Năm 1928, khi Hồ Chí Minh đến Thái Lan lần đầu tiên đã thường xuyên đến thăm Chùa Từ Tế vì đây là nơi gặp mặt và hoạt động cách mạng ở Bangkok trước khi Người di chuyển đến các tỉnh phía Bắc Thái Lan (Sripana, 2013). Chinatown của Bangkok thời điểm đó vốn dĩ là cái nôi của các phong trào dân tộc, phong trào cộng sản của người Trung Quốc ở hải ngoại.

Hiện nay, bạn có thể đến thăm Chùa Từ Tế (Wat Lokanukroh) dễ dàng bằng bến tàu sông Ratchawong, hoặc ga tàu điện ngầm Wat Mangkon. Từ đó, bạn có thể đi bộ dọc theo đường Ratchawong và rẽ vào hẻm Phalittaphon (Soi Phalittaphon) là đến chùa Từ Tế. Bên cạnh dấu ấn của Hồ Chí Minh ở đây, hẻm Phalittaphon cũng từng là nơi lưu trú của Tôn Dật Tiên khi ông đến Bangkok vào năm 1910 để huy động nguồn lực của Hoa kiều cho Cách mạng Tân Hợi. Vì vậy, mà hẻm Phalittaphon còn được gọi là hẻm Tôn Dật Tiên (Murray, 2017).

Chùa Từ Tế là một trong các ngôi chùa thuộc phái An Nam tông (Annamnikaya), hay có thể gọi là Phật giáo Việt tông ở Thái. Lịch sử lưu truyền Phật giáo từ An Nam sang Thái Lan thường gắn liền với các sự kiện trong quan hệ ngoại giao Việt - Thái.

NGƯỜI VIỆT Ở SIAM

Các dẫn chứng lịch sử cho thấy người Việt đã sinh sống ở Siam (Xiêm) từ thế kỷ thứ 13 ở vương quốc Sukhothai (Trinh Dieu et al., 2003). Đến thời Ayutthaya, thì người Việt được xem như là một trong những nhóm người nước ngoài có số lượng đáng kể ở vương quốc, có hẳn một làng Việt (Ban Yuan) tồn tại (Sopha, 2009). Tuy nhiên, rất khó tìm kiếm bằng chứng về sự du nhập của An Nam tông vào đất Thái ở thời kỳ này. Bởi vì, trong chiến tranh Xiêm - Miến Điện (1767) đánh dấu sự kết thúc của vương triều Ayutthaya, quân Miến Điện đã san bằng và phá hủy gần như hoàn toàn nền văn minh Ayutthaya. 

SỰ XUẤT HIỆN CỦA CHÙA VIỆT KỂ TỪ TRIỀU ĐẠI THONBURI

Hiện nay, các tài liệu về lịch sử Phật giáo An Nam tông tại Thái Lan sử dụng mốc thời gian là sự kiện ngôi chùa Việt đầu tiên xuất hiện ở Bangkok (tức Vọng Các). Chẳng hạn, bài báo “Nguồn gốc hai dòng thiền An Nam tông tại Thái Lan” đăng trên Báo Giác Ngộ xem xét lịch sử An Nam tông tính từ ngôi chùa đầu tiên được xây dựng vào năm 1787 (triều đại Chakri) (Nguyên & Đạo, 2017).

Tuy nhiên, tài liệu nghiên cứu của Thái Lan cho rằng sự xuất hiện của chùa Việt ở Thái Lan sớm hơn thế, ngôi chùa Việt đầu tiên ở vùng Bangkok được xây dựng trong triều đại Thonburi ( tức giai đoạn 1768–1782) (Buddhisaro et al., 2020). Theo tài liệu này, dưới thời Thonburi của vua Taksin, những người Việt di dân sang Siam (Xiêm) đã xây dựng hai ngôi chùa:

Ngôi chùa Việt thứ nhất là Wat Thipayawariwiharn ở Ban Mo (tức “làng gốm”), gần chợ hoa Pak Khlong Talat nổi tiếng ở Bangkok. Ban Mo trong quá khứ là nơi sinh sống của di dân người Việt chuyên buôn bán gốm sứ. Điều này hợp lí có lẽ là bởi vì giao dịch kinh doanh gốm sứ giữa hai nước Việt Nam và Thái Lan đã xuất hiện từ thời Ayutthaya vào thế kỷ 15-16 (Chonlaworn, 2004). Tuy nhiên, theo thời gian, ngôi chùa này đã bị đồng hóa thành chùa Trung Hoa.

Ngôi chùa thứ hai là Wat Mongkol Samakom được xây dựng ở Ban Yuan (tức “làng Việt”), cũng ở gần khu Ban Mo. Vị trí cả hai ngôi chùa này đều ở quận Phra Nakhon, tức khu đô thị cổ bao gồm Cung điện Hoàng gia Thái Lan. Tuy nhiên, ngôi chùa đã bị giải tỏa và được di dời sang nơi khác, khi vua Rama V (tức vua Chulalongkorn) tiến hành xây dựng đường mới.

Sự xuất hiện của hai ngôi chùa Việt này gắn liền với một sự kiện lịch sử: Theo Hoàng Việt long hưng chí, khi quân Tây Sơn đánh thành Gia Định vào năm 1777, Tôn Thất Xuân, một hoàng thân triều Nguyễn, cùng đoàn người của mình chạy sang Siam (Xiêm) cầu viện vua Taksin. Các tài liệu Thái Lan gọi Tôn Thất Xuân là Ong Chiang Chun hoặc Ong Chiang Sun. Khi ở Siam, ông được Nguyễn Ánh giao trách nhiệm Chánh sứ (tức tương đương chức Đại sứ) chuyên trách ngoại giao với triều đình Thonburi.

Số phận Tôn Thất Xuân trên đất Thái vẫn còn là một điểm tranh cãi. Sử Thái nói rằng Tôn Thất Xuân và người của mình bị tử hình vào giai đoạn cuối của thời Thonburi, bởi vì vua Taksin nằm mơ thấy ông ăn trộm báu vật và trốn thoát khỏi kinh thành (Buddhisaro et al., 2020). Trong sử Thái, vua Taksin giai đoạn này có dấu hiệu điên loạn và hoang tưởng. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần biết rằng, sau khi Nhà Chakri giết cha con vua Taksin, lật đổ triều Thonburi và sáng lập ra vương triều Chakri, lịch sử về thời Thonburi đã được viết lại để hợp thức hóa triều đình mới. Do đó, vua Taksin có thật sự điên hay không, và ông có vì nằm mơ mà giết Tôn Thất Xuân hay không, vẫn chỉ là nghi vấn. Tài liệu sử Việt, theo Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức, thì viết rằng Tôn Thất Xuân bị giết vì vua Taksin nghi ngờ ông là gián điệp, âm mưu đánh chiếm Bangkok. Tuy nhiên, ông có thực sự là gián điệp, hay chỉ là nạn nhân của mưu toan chính trị hay không vẫn chưa có câu trả lời.

NGUYỄN ÁNH VÀ VUA YODFA

Có thể nói rằng, sự xuất hiện và phát triển của An Nam tông rõ nét nhất, và để lại nhiều bằng chứng nhất là kể từ những năm đầu tiên của vương triều Chakri. Vua Rama I của nhà Chakri (tức vua Yodfa) xuất thân là tướng của vua Taksin. Sau khi tham gia cuộc nổi dậy lật đổ vua Taksin và vương triều Thonburi vào năm 1782, ông xưng vương và dời đô từ Thonburi (phía Tây của Bangkok) sang bờ phía đông của sông Chao Pharaya, hay còn gọi là vương quốc Rattanakosin, vị trí của Cung điện Hoàng gia Thái Lan ngày nay.

Chúng ta biết rằng vương triều Chakri vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay, hiện dưới thời của vua Rama X (tức vua Vajiralongkorn). Sự thành lập và phát triển của vương triều Chakri, cũng như lịch sử Thái Lan hiện đại, từ quan điểm cá nhân tôi, không thể không gắn liền với một sự kiện quan trọng diễn ra giữa Nguyễn Ánh và vua Yodfa.

Vào cuối thế kỷ 18, diễn ra các cuộc chiến tranh giữa Xiêm và nhà Nguyễn tranh giành sự ảnh hưởng ở Campuchia. Năm 1781-1782, bởi vì nội bộ quốc gia có biến lớn, cũng như nhà Nguyễn phải đối phó với quân Tây Sơn, tướng Chakri và Nguyễn Ánh quyết định “hòa hiếu.” Nhờ sự kiện này, tướng Chakri có thể mang lực lượng quay lại Thonburi và giết chết cha con vua Taksin, xưng vương và lấy danh hiệu vua Rama I của triều Chakri. 

Đến năm 1783, Nguyễn Ánh thất thế trước nhà Tây Sơn, phải chạy sang Siam. Trận chiến nổi tiếng Rạch Gầm - Xoài Mút giữa nhà Tây Sơn và liên quân Siam - Nguyễn Ánh diễn ra dưới thời vua Yodfa. Bản thân Nguyễn Ánh cũng được vua Rama I trọng dụng. Với lợi thế Bangkok khi đó là một đô thị quốc tế, trung tâm kinh tế ngoại thương, Nguyễn Ánh thông qua triều đình Siam, đã tạo dựng được sự ủng hộ và quan hệ với các nước, đặc biệt là Pháp, dẫn đến sự kiện ký kết hiệp ước Versailles (1787). 

Trong thời gian sinh sống ở Thái Lan, Nguyễn Ánh và người của ông được vua Rama I cho phép sống ở làng Samsen và Bang Pho, nay thuộc quận Dusit của Bangkok, vốn là vùng gần với các dinh thự của Hoàng gia và cơ quan chính quyền (Sripana, 2013). Làng Samsen cũng là một nơi tập trung cộng đồng người Việt di dân ở Bangkok, rất nhiều nhà hàng Việt Nam lâu đời vẫn còn tồn tại ở đây. Sự xuất hiện của Nguyễn Ánh ở Samsen và Bang Pho cũng gắn liền với sự hình thành một ngôi chùa Việt, Wat Annam Nikayaram (hay có tên là Quảng Phúc Tự) (Buddhisaro et al., 2020). Quảng Phúc Tự vẫn còn tồn tại, và hiện nay tuyến tàu điện (Blue Line) đã có ga Bang Pho. Bạn nào có dịp đến Bangkok có thể đến thăm Quảng Phúc Tự từ ga này.

Mặc dù Phật giáo Theravada phổ biến hơn ở Thái Lan, An Nam tông được xem là một trong hai phái của Phật giáo Mahayana (cùng với Trung Hoa) được công nhận chính thức từ chính quyền Thái Lan. Theo dữ liệu của Giáo hội tăng già An Nam Tông Thái Lan, hiện nay có 21 ngôi chùa An Nam tông ở Thái Lan, trong số đó có 7 ngôi chùa ở Bangkok (Buddhisaro et al., 2020).

Có thể nói rằng, văn hóa Phật giáo mang bản sắc người Việt, cùng với triết lý của thiền sư Thích Nhất Hạnh, có một vị trí ảnh hưởng trong văn hóa đương đại Thái Lan. Có lẽ, thiền sư Thích Nhất Hạnh là nhà lãnh đạo Phật giáo người Việt duy nhất được Trung tâm Văn hóa & Nghệ thuật Bangkok (Bangkok Art & Culture Centre / BACC) hai lần vinh danh sự nghiệp và cuộc đời ông qua hai cuộc triển lãm “Thiền Thư Pháp: Nghệ thuật Chánh niệm của Thích Nhất Hạnh” vào năm 2013, và triển lãm “Vinh danh cuộc đời Thích Nhất Hạnh: Tâm Linh, Thơ Ca, Âm Nhạc Và Nghệ Thuật Thư Pháp” vào năm 2019.

References

Photos: Pixabay License

Buddhisaro, P. R., Thangto, P., & Klomkul, L. (2020). Annam Nikaya Buddhism on Vietnamese Style in Thailand: History and Development. International Journal of Multidisciplinary in Cultures & Religions Studies, 1(2), 1–12. https://so04.tci-thaijo.org/index.php/ijmcr/article/view/248384

Chonlaworn, P. (2004). RELATIONS BETWEEN AYUTTHAYA AND RYUKYU. Undefined. https://www.semanticscholar.org/paper/RELATIONS-BETWEEN-AYUTTHAYA-AND-RYUKYU-Chonlaworn/f4c7ec0b640c66d5c5663b90fec9762b931472e7

Murray, J. A. (2017). China’s lonely revolution: The local communist movement of hainan island, 1926-1956. SUNY Press.

Nguyên, C., & Đạo, B. (2017, May 1). Nguồn gốc hai dòng thiền An Nam tông tại Thái Lan (1). Giác Ngộ Online - Cơ Quan Ngôn Luận Của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thành Phố Hồ Chí Minh. https://giacngo.vn/nguon-goc-hai-dong-thien-an-nam-tong-tai-thai-lan-1-post39128.html

Sopha, C. (2009). Ban khmer and ban yuan villages, a model for ethnic community for tourism development as a secondary attraction in bangkok.

Sripana, T. (2013). Tracing hồ chí minh’s sojourn in siam. Southeast Asian Studies, 2, 527–558.

Trinh Dieu, T., Pham Duc, T., & Sripana, T. (2003). Twenty-five years of Thai-Vietnamese relationship. In PhạmD. T., Thīra Nutpīam, Thanyāthip Sīphanā, & Čhulālongkō̜nmahāwitthayālai (Eds.), National Library of Australia (new catalog). Institute of Asian Studies, Chulalongkorn University. https://nla.gov.au/nla.cat-vn1100855